بریکس (BRICS) و تأثیرات آن بر دلار و اقتصاد ایران

بریکس (BRICS) یک سازمان بین‌المللی متشکل از کشورهای بزرگ و در حال توسعه است که با هدف افزایش نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در سطح جهانی تشکیل شده است. این گروه شامل کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی و همچنین کشورهای جدیدی مانند ایران، عربستان سعودی، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی است. با پیوستن این کشورهای جدید، بریکس به یک بلوک قوی‌تری تبدیل شده است که قصد دارد صدای کشورهای در حال توسعه را در برابر قدرت‌های بزرگ اقتصادی مانند ایالات متحده و کشورهای غربی تقویت کند.

در این مقاله، به بررسی تاثیرات بریکس بر دلار و اقتصاد ایران خواهیم پرداخت. همچنین، رونمایی از اسکناس بریکس که به عنوان نمادی از تلاش این کشورها برای کاهش وابستگی به دلار به شمار می‌رود، بررسی خواهد شد.

اعضای بریکس

بریکس متشکل از کشورهای زیر است:

1. برزیل – لوئیس ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهور
2. روسیه – ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور
3. هند – نارندرا مودی، نخست‌وزیر
4. چین – شی جین پینگ، رئیس‌جمهور
5. آفریقای جنوبی – سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور
6. ایران – مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور
7. مصر – عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور
8. اتیوپی – آبی احمد، نخست‌وزیر
9. امارات متحده عربی – محمد بن زاید آل نهیان، رئیس
10. عربستان سعودی – (مشارکت به عنوان کشور دعوت شده)

این تنوع اعضا نشان‌دهنده تلاش بریکس برای ایجاد یک الگوی همکاری جدید در سطح جهانی است.

تاریخچه بریکس

بریکس از ابتدا به عنوان یک مفهوم اقتصادی شناخته می‌شد که به منظور شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه شکل گرفت. این گروه در ابتدا به عنوان BRIC (بدون “S” برای آفریقای جنوبی) متشکل از چهار کشور برزیل، روسیه، هند و چین در سال ۲۰۰۱ به‌وجود آمد. در سال ۲۰۰۹، این کشورها اولین نشست سران خود را در روسیه برگزار کردند و از آن زمان به‌طور منظم جلسات سالانه را ادامه دادند.

در سال ۲۰۱۰، آفریقای جنوبی به این گروه پیوست و نام بریکس (BRICS) به گروه اضافه شد. این پیوستن نه تنها به افزایش تنوع جغرافیایی گروه کمک کرد، بلکه بریکس را به عنوان یک بلوک جهانی با نفوذ بیشتر در عرصه بین‌المللی معرفی کرد.

در سال‌های اخیر، بریکس به‌طور قابل توجهی گسترش یافته است. در اجلاس ۲۰۲۴ در روسیه، کشورهای جدیدی از جمله ایران، عربستان سعودی، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی به عنوان اعضای جدید پذیرفته شدند. این پیوستن‌ها به‌ویژه اهمیت دارد زیرا نشان‌دهنده تلاش این کشورها برای تقویت همکاری‌ها و افزایش قدرت اقتصادی و سیاسی خود در برابر کشورهای غربی است.

ساختار مالی بریکس

ساختار مالی بریکس شامل دو بخش اصلی است: «بانک توسعه جدید» (NDB)(New Development Bank) و «قرارداد اندوخته احتیاطی» (CRA)(Contingent Reserve Arrangement). این دو نهاد به‌عنوان ابزارهای کلیدی برای تأمین مالی پروژه‌ها و حفاظت از کشورهای عضو در برابر نوسانات اقتصادی جهانی عمل می‌کنند.

بانک توسعه جدید (NDB)

بانک توسعه جدید، یک بانک چندملیتی است که توسط کشورهای عضو بریکس مدیریت می‌شود. این بانک با هدف تأمین مالی طرح‌های زیربنایی و توسعه اقتصادی در کشورهای در حال توسعه تأسیس شده است. در حال حاضر، این بانک تا سقف ۳۴ میلیارد دلار در سال برای تأمین مالی پروژه‌ها مجوز دارد.

این بانک در سال ۲۰۱۴ تأسیس شد و با سرمایه اولیه ۵۰ میلیارد دلار شروع به کار کرد که قرار است به مرور زمان به ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش یابد. کشورهای مؤسس هر یک موظف به تأمین ۱۰ میلیارد دلار برای تأسیس بانک بوده‌اند. از زمان تأسیس، بانک توسعه جدید در پروژه‌های مختلفی از جمله طرح‌های زیربنایی و اقتصادی در کشورهای عضو بریکس مشارکت کرده است.

در سپتامبر ۲۰۲۱، کشورهای جدیدی از جمله اروگوئه، امارات متحده عربی، بنگلادش و مصر به‌عنوان اعضای جدید این بانک پذیرفته شدند.

قرارداد اندوخته احتیاطی (CRA)

قرارداد اندوخته احتیاطی، چارچوبی است که اعضای بریکس برای حفاظت از خود در برابر فشارهای نقدینگی جهانی اتخاذ کرده‌اند. این قرارداد به کشورهای عضو کمک می‌کند تا در برابر نوسانات ارزی و اقتصادی مقاومت بیشتری داشته باشند. این نهاد به‌عنوان رقیب صندوق بین‌المللی پول (IMF) در نظر گرفته می‌شود و نمایانگر افزایش همکاری‌های جنوب با جنوب است.

این قرارداد در سال ۲۰۱۵ تأسیس شد و نهادهای مالی کشورهای عضو را قادر می‌سازد تا در مواقع ضروری از یکدیگر حمایت کنند و به تبادل منابع مالی بپردازند. شالودهٔ حقوقی این قرارداد در سال ۲۰۱۴ در برزیل به امضا رسید و از سال ۲۰۱۵ به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

نظام پرداخت بریکس

در سال ۲۰۱۵، وزرای کشورهای بریکس در نشست سالانه خود در روسیه، رایزنی برای ایجاد نظام پرداختی که بتواند جایگزین سامانهٔ سوئیفت (SWIFT) شود، آغاز کردند. هدف اصلی این نظام، تسهیل و تسریع در تراکنش‌های مالی بین کشورهای عضو بریکس و کاهش وابستگی به سیستم‌های مالی غربی بود.

اهداف و مزایای نظام پرداخت بریکس

نظام پرداخت بریکس چندین هدف کلیدی را دنبال می‌کند:

1. استقلال مالی: ایجاد یک سیستم مستقل که به کشورهای عضو امکان دهد تا از تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی دیگر کشورها در امان باشند.
2. کاهش هزینه‌ها: این نظام می‌تواند هزینه‌های تراکنش‌های بین‌المللی را به طرز قابل توجهی کاهش دهد و به کشورهای عضو کمک کند تا تجارت خارجی خود را بهبود بخشند.
3. پشتیبانی از ارزهای ملی: امکان تسویه حساب با ارزهای ملی کشورهای عضو به جای دلار آمریکا، که می‌تواند به کاهش وابستگی به ارزهای خارجی و تقویت اقتصادهای ملی کمک کند.

توسعه سیستم‌های پرداخت مستقل

چندین کشور عضو بریکس نیز به طور همزمان سیستم‌های پرداخت مستقلی را برای خود توسعه داده‌اند:

• چین: سیستم پرداخت بین‌بانکی و بین‌مرزی (CIPS) را ایجاد کرده است که به مؤسسات مالی اجازه می‌دهد اطلاعات مربوط به تراکنش‌های مالی را به صورت ایمن و استاندارد ارسال و دریافت کنند.
• هند: سیستم پیام‌رسانی ساختاریافته مالی (SFMS) را توسعه داده که به تسهیل ارتباطات مالی در داخل کشور و با کشورهای دیگر کمک می‌کند.
• روسیه: سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS) را برای تأمین نیازهای خود در زمینه پرداخت‌ها راه‌اندازی کرده است.
• برزیل: سیستم (Pix) را به‌عنوان یک روش پرداخت سریع و دیجیتال معرفی کرده است.

تأثیرات بریکس بر دلار

تلاش برای کاهش وابستگی به دلار

از زمان تأسیس بریکس، یکی از اهداف کلیدی این سازمان کاهش وابستگی به دلار آمریکا بوده است. کشورهای عضو به دنبال راه‌کارهایی هستند که بتوانند تراکنش‌های تجاری و مالی خود را بدون نیاز به دلار انجام دهند. این تلاش‌ها شامل موارد زیر است:

1. تجارت با ارزهای ملی: کشورهای بریکس در حال بررسی راه‌هایی برای تسهیل تجارت دوجانبه با استفاده از ارزهای ملی خود هستند. این اقدام به آن‌ها کمک می‌کند تا از نوسانات نرخ ارز دلار و تحریم‌های اقتصادی در امان بمانند.
2. ایجاد نظام‌های پرداخت مستقل: همان‌طور که در بخش قبلی اشاره شد، کشورهای عضو بریکس در حال توسعه سیستم‌های پرداخت مستقل هستند که به آن‌ها این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به سوئیفت و دلار، تراکنش‌های مالی را انجام دهند.
3. ایجاد ارز مشترک: بحث درباره ایجاد یک ارز مشترک بین کشورهای بریکس یکی دیگر از راهکارهای پیشنهادی برای کاهش وابستگی به دلار است. این موضوع به کاهش هزینه‌های تجاری و تسهیل تراکنش‌ها کمک می‌کند.

تلاش برای کاهش وابستگی به دلار می‌تواند به تضعیف جایگاه دلار به عنوان ارز جهانی منجر شود و بر اقتصادهای بزرگ دیگر نیز تأثیر بگذارد.

ایجاد ارز مشترک بریکس

ایجاد یک ارز مشترک میان کشورهای بریکس به عنوان یک استراتژی مهم برای کاهش وابستگی به دلار و افزایش همکاری‌های اقتصادی مورد بحث قرار گرفته است. این ارز مشترک می‌تواند به کشورهای عضو در تحقق اهداف زیر کمک کند:

1. تسهیل تجارت بین‌المللی: با وجود یک ارز مشترک، کشورهای عضو می‌توانند هزینه‌های تبدیل ارز و نوسانات ارزی را کاهش دهند. این موضوع به تسهیل تجارت بین‌المللی کمک خواهد کرد و موجب کاهش موانع تجاری می‌شود.
2. تقویت استقلال اقتصادی: با ایجاد یک ارز مشترک، کشورهای بریکس می‌توانند از تأثیرات نوسانات دلار و سیاست‌های اقتصادی آمریکا مستقل‌تر شوند. این استقلال می‌تواند به تقویت موقعیت اقتصادی این کشورها در عرصه جهانی منجر شود.
3. تقویت همکاری‌های اقتصادی: یک ارز مشترک می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی میان کشورهای عضو بریکس کمک کند و باعث شود که همکاری‌های بیشتری در زمینه‌های مختلف اقتصادی و تجاری صورت گیرد.
4. چالش‌ها و موانع: در عین حال، ایجاد یک ارز مشترک با چالش‌های متعددی مواجه است. تفاوت‌های اقتصادی، سیاسی و مالی میان کشورهای عضو می‌تواند به ایجاد یک نظام ارزی مشترک آسیب برساند. همچنین، نیاز به توافقات سیاسی و اقتصادی بین این کشورها نیز از چالش‌های پیش روی این طرح است.

در مجموع، ایجاد ارز مشترک بریکس می‌تواند تحولی در اقتصاد جهانی ایجاد کند و به کشورهای عضو کمک کند تا نقش بیشتری در نظام مالی بین‌المللی ایفا کنند.

تأثیر بریکس بر اقتصاد ایران

بریکس به عنوان یک گروه اقتصادی و سیاسی جدید، تأثیرات قابل توجهی بر اقتصاد ایران دارد. پیوستن ایران به این بلوک، فرصتی برای کشور فراهم کرده است تا از تنوع اقتصادی و همکاری‌های بین‌المللی بیشتری بهره‌برداری کند. از یک سو، این عضویت می‌تواند به ایران کمک کند تا بازارهای جدیدی را برای صادرات کالاهای خود پیدا کند و به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی بپردازد. همچنین، با توجه به تعداد بالای اعضای بریکس و جمعیت قابل توجه آنها، این گروه می‌تواند به عنوان یک بازار بزرگ و مهم برای کالاها و خدمات ایرانی عمل کند.

اما در کنار فرصت‌ها، چالش‌هایی نیز وجود دارد. ایران باید به منظور بهره‌مندی از مزایای این گروه، تحولات اقتصادی و ساختاری درونی را انجام دهد تا بتواند به طور مؤثر در این شبکه همکاری‌ها مشارکت کند. همچنین، بریکس به عنوان یک بلوک رقیب برای کشورهای غربی، ممکن است به افزایش فشارهای سیاسی و اقتصادی بر ایران منجر شود. به طور کلی، حضور ایران در بریکس می‌تواند به تنوع منابع اقتصادی و تجاری کشور کمک کند، اما برای بهره‌برداری حداکثری از این فرصت‌ها، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری‌های بین‌المللی است.

تصاویر رونمایی از اسکناس بریکس

در تاریخ 23 اکتبر 2024، رئیس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، در نشست بریکس در کازان، به‌طور رسمی از اسکناس جدید بریکس رونمایی کرد. این لحظه، نقطه عطفی در تاریخ اقتصادی جهان به شمار می‌رود، زیرا این اسکناس قرار است به‌عنوان یک رقیب جدی برای دلار آمریکا عمل کند. رونمایی از این اسکناس با هیجان و توجه جهانی زیادی همراه بود و نمایانگر تلاش کشورهای بریکس برای کاهش وابستگی به دلار و تقویت همکاری‌های اقتصادی میان خودشان است.

نتیجه‌گیری

با توجه به تحولات اخیر و تلاش‌های مستمر کشورهای بریکس برای تقویت موقعیت خود در عرصه جهانی، به‌نظر می‌رسد که این بلوک اقتصادی و سیاسی می‌تواند تأثیرات عمیقی بر دلار و اقتصاد ایران بگذارد. موفقیت در ایجاد یک ارز مشترک و جایگزینی برای سیستم‌های پرداخت موجود می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای تجارت و سرمایه‌گذاری به‌وجود آورد، به‌خصوص برای کشورهایی که در حال حاضر در معرض نوسانات اقتصادی و فشارهای جهانی قرار دارند.

به‌طور کلی، آینده بریکس و تأثیرات آن بر دلار و اقتصادهای ملی، به‌ویژه ایران، موضوعاتی هستند که نیاز به نظارت دقیق و تجزیه و تحلیل مستمر دارند. این تحولات نه تنها می‌تواند راه را برای فرصت‌های جدید هموار کند، بلکه چالش‌های جدیدی نیز پیش روی کشورهای عضو بریکس قرار خواهد داد.

از مقالات دیگر مهرانیاک: آیا نقره در سال ۲۰۲۴ بهتر از طلا عمل خواهد کرد؟